Na mohiri oa hau o patala liabo tsa penchene letloleng la penchene?

Ka Tokiso Tkay Nthebe

Translation by Bokang Masasa

Joaloka setho sa letlole la penchene, boikarabello ba ho ea pencheneng ka pokello e lekaneng bo holim’a hau. Ho fihlela takatso ea hau ea pokello ea penchene, u lokela ho ntša bonyane 15% ea mokholo oa hau oa khoeli le khoeli ’me u etse bonnete ba hore liabo tsena u li patala kahar’a letlole la penchene ebile u li tsetetse ka nako. Ntho e bohloko ke hore litho tse ngata tsa letlole la penchene li fa bahiri boikarabello ba hore ba penchene ba na le pokello e lekaneng. 

Tokomaneng ena ke bua ka litlamorao tsa ho se koloke letloleng la penchene ha basebetsi le litlamorao tse mpe tse tlisoang ke sena holim’a pokello ea penchene, ’me pheeletso ea sena ke chelete e sa lekanang ha motho a fihlang lilemong tsa hae tsa penchene. 

Melemo ea basebetsi ke eng?

Melemo ea basebetsi ^[1]e kenyeletsang melemo ea penchene le melemo ea tšireletso ea kotsi, li ea u thusa u le mosebetsi ho fihlela litabatabelo tsa hau tsa lichelete. Melemo ea penchene e har’a matlotlo a mang a maholo a basebetsi hobane e fana ka tšireletso ea lichelete le mokholo kamor’a penchene ha melemo ea tšireletso ea kotsi e kenyeletsang tšireletso tsa lihlopha (Group Life Insurance- GLA) le tšireletso ea bokooa li fana keketso ea lekeno ha u ka hlokahala kapa oa kooafala u ntse u le kahar’a mosebetsi. 

Ka hoo, ho bohlokoa hore matlotlo ana a sireletsoe ’me a tseteloe ka nepo ho etsa bonnete ba hore a ea hola ebile a fumana phaello tse ntle ele ho fa litho tsa letlole tšireletso ha li ea pencheneng. Kahona mohiri oa hau o lokela ho u lefella liabo letloleng la penchene bakeng sa melemo ea penchene nako le nako. 

Na mohiri oa hau o lefa liabo tsa penchene ea hau nako le nako ho netefatsa hore chelete ea hau e qalella ho u sebeletsa? 

Tloaelo e khathatsang ka lefapha la matlole a penchene le ha ho le joalo ke ho se tsotelle ha bahiri ba ntšang liabo tsa penchene mekholong ea basebetsi ebe ha ba etse patala matloleng a penchene bakeng sa basebetsi ba bona. Ha liabo tsena li sa pataloe letloleng ebile li sa tseteloe ka nako, litlamorao tsa litho eba tse boima. Ka hona ho bohlokoa hore basebetsi kapa litho tsa eltlole li botse lipotso ’me li se behe thero ea penchene ea tsona tekong.  

Se se u ama joang joaloka setho?

Ntho ea pele ke hore melao ea penchene e laela bahiri hore ba lefe liabo tsa penchene ka nako ea pehelo e itseng. Karolo ea 13A ea melao ea penchene ea letlole la penchene ea South Africa ea 1956 kapa Karolo ea 29 (1) ea letlole la penchene ea Lesotho ea 2019 (Section 13A of South African Pension Fund Act of 1956 or Section 29 (1) of the Lesotho’s Pension Fund Act (PFA) of 2019) mohlala, e tlama hore liabo tsena li pataloe ho motsamaisi oa letlole la penchene ka nako ea matsatsi a supileng ho tloha ka letsatsi leo liabo tsena li hutsoeng mekholeng ea litho. Ha liabo tsena li sa pataloe ka nako, litho li ameha hamper ebile li fetoa ke menyetla. Karolo e latelang ke mehlala e ’maloa ea ho re litho li ka ameha joang.

• Tahlehelo ea litsiane tsa ha matsete a butsoa: Ha liabo li sa tseteloe ka pele ka potlako, litho li lahleheloa ke ho menahana ha tsoala ha lichelete li qalella ho etsa tsoala holim’a tsoala, me li hola.’
• Kotsi ea ho ea pencheneng ka chelete e sa lekanang: Ha bahiri ba hula chelete ea liabo tsa penchene mekholong ea basebetsi ka botsitso empa ba lieha ho li tsetela, litho li ba kotsing ea ho ea pencheneng ka chelete e nyane haholo hobane tiehiso e na e ama kholo ea pokello ea penchene tsa bona hampe ha nako e ntse e tsamaea. 
• Mekholo e tlase ea penchene: Ka lebaka la chelete e fokolitsoeng kapa e tlase ea penchene ka lebaka la tieho eo re buileng ka eona ka holimo, mekholo ea penchene ea litho le eona e tla ameha hampe. Chelete e na ke mokholo oa kamora’penchene o thusang litho ho fetisa lithloko tsa letsatsi le letsatsi.
• Ho fetoa ke menyetla: Ha liabo tsa penchene li sa tseteloe ka nako, litho li ka fetoa ke menyetla e metle ha ’maraka oa chelete o lahlile kapa ba fumana phaello tse sa khotsofatseng ha liabo li tseteloa.

Litho li ka etsa’ng?

Joaloka setho sa letlole la penchene, ke u khothaletsa ho nka taolo ea lichelete tsa hau, ho kenyeletsa pokello ea hau ea penchene. Mona ke lethathamo la lintho tseo u ka li etsang ho etsa bonnete ba ho re pokello ea hau ea pencehene ha e amehe.

• Ithute, hlahloba litaba tsa hau tsa lichelete khafetsa ’me u botse lipotso tse amanang le tsona ho etsa bonnete ba ho re matlotlo a hau a penchene a sireletsehile. 
• Hlahloba tlaleho ea melemo ea hau ea penchene khafetsa ho netefatsa ho re liabo tsa hau li nakong. 
• Ithute melao e tsamaisang letlole la hau ’me u ikamahanye le melaoana le lipehelo tsa lona. 
• Tsamaea lithupelo kapa likopano tse tšoaroang ke botsamaisi kapa bolaoli ba letlole la hau. 
• Etsa tšalomorao ea pokello ea hau ea penchene khafetsa ’me u ntše liabo tsa boithaopo moo ho nang le phokolo.

Hopola ho re boikarabello ba ho ea pencheneng ka chelete e lekaneng bo holim’a hau. Nke ke ka totobatsa ho re ho bohlokoa ha kae bakeng sa litho ho nka boikarabello ba thero ea penchene tsa bona le ho nkisa bahiri le batsamaisi ba letlole boikarabello ho etsa bonnete ba ho re ba ea pencheneng ba iketlile. Bakeng sa lintlha tse ling, etela motsamaisi oa letlole la hau ho netefatsa ho re liabo tsa hau li nakong.